Izgradnja dva manastira na obroncima Golije ukazuje na činjenicu da je ovaj prostor bio važan stožer  srednjovekovne srpske vladavine pismenosti i duhovnosti. I danas meštani ovih prostora, u obrađivanju svojih imanja, često nalaze na predmete i metalni novac koji govori o važnosti ovih predela još iz vremena Rimskih legija.

Manastir Studenica (15km od Brvnare Orlovo Gnezdo) je  jedan od najlepših srpskih i svetskih manastira, ne samo zbog prefinjene arhitekture vizantijsko-raške škole već i zbog prelepih predela na kojima se nalazi. Studenicu je Stefan Nemanja gradio od 1183. do 1196. Tada se, na državnom saboru odrekao prestola u korist svog srednjeg sina Stefana i zamonašio i dobio ime Simeon. Postaje sabrat manastira Studenice.

Od 1206. godine pa do polovine druge decenije 13. veka Sveti Sava boravi u Studenici kao starešina – Iguman, u činu Arhimandrita. Pod Savinim starateljstvom Manastir Studenica je postao  kulturni, duhovni i medicinski centar srednjovekovne Srbije. Sveti Sava je napisao Studenički tipik, u kome je opisao život svog oca Stefana Nemanje.

Nekada se u samom kompleksu Manastira nalazilo 14 crkava i paraklisa (manjih crkava), od kojih su danas sačuvane tri, koje su i bogoslužbeno aktivne i tri sačuvana paraklisa. Od 1986. godine Manastir Studenica je pod zaštitom UNESCO-a.

Ako želite da upoznate neverovatno mesto koje pripada Studenici, ali je van nje, treba da pođete severno od manastira, kroz predeo zvani Nemanjina kula u potrazi za “Isposnicom Svetog Save”. Ide se uz brzu žubornu reku Studenicu. Na levoj strani videćete izvor i kamenolom belog mermera, koji je Nemanja upotrebljavao za zidanje Studenice.

Isposnicu je podigao Sveti Sava posle svog povratka sa Hilandara, u koju se povlačio za vreme postova gde se u miru i tišini molio. Po predanju, Sveti Sava upravo u isposnici piše Studenički tipik i Žitije Svetog Simeona, a srednjovekovni zapisi otkrivaju da je on u nedostupnoj klisuri ustanovio čitavu prepisivačku školu iz koje su potekle knjige ispisane srpskim jezikom i ćirilicom da pruže narodu najveće blago – prosvetu.

Na tom mestu, nalazi se bunar u narodu poznatiji kao “kaca”. Veruje se, da na Đurđevdan (kada je tu slava), prevashodno, ova voda ima lekovita dejstva i da je treba koristiti za otklanjanje raznih bolesti, pre svega bolesti očiju.

Kanjon reke Studenice poznat je po raznim prirodnim lepotama, ali i po dve ljubavne bukve ispod kojih se okupljaju mnogi parovi. Postoji verovanje da upravo pod stablima, čudno spojenih bukvi, ljubav postaje čvrsta i večna.

Manastir Gradac (10km od Brvnare Orlovo Gnezdo) izgrađen je u poslednjoj četvrtini 13. veka, na obroncima planine Golije. U srednjem veku nalazio se severno od Rasa, takođe u središnjem delu srpske države. U blizini manastira prolazio je tada važan put za Arilje, čiji je jedan krak bio usmeren ka Studenici. Manastir je bio podignut iznad reke Brvenice, nedaleko od nalazišta kamena za gradnju, na mestu bogatom izvorskim vodama, okruženom šumama i pašnjacima koji su verovatno bili manastirski posed.

Naziv mesta Gradac postojao je i pre osnivanja manastira. Verovatno da je taj naziv bio povezan sa vizantijskim utvrđenjem iz 6. veka, koje se nalazilo na uzvišenju iznad manastira i u čijem podnožju je bila crkva. Temelji ove male ranohrišćanske crkve sačuvani su do danas ispred Bogorodičine crkve u Gradcu. U manastirskom kompleksu nalaze se dve crkve: veća crkva je posvećena Presvetoj Bogorodici, a manja Svetom Nikoli. Veća crkva bila je grobno mesto ktitorke manastira, svete kraljice Jelene Anžujske (Nemanjić), žene kralja Uroša I. Početkom 19. veka osnovano je današnje selo Gradac. Grobovi sveštenika oko Bogorodičine crkve svedoče da je ona u to vreme služila kao parohijska crkva. Jedan deo crkve obnovljen je radi bogosluženja. Ali, i dalje je crkva bila bez svodova, kupole, nameštaja, zasuta zemljom u visini od dva metra. Godine 1910. nad njom je postavljen zaštitni krov sa crepom, oslonjen na drvene stubove. U narednom periodu postojala je težnja da se crkva obnovi, ali sve do sredine 20. veka ona nije bila ostvarena.

Zavod za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture Srbije organizovao je 1948. i 1949. godine konzervatorske radove u manastiru. Zidovi crkve su konzervirani, dotrajali delovi krovne konstrukcije zamenjeni su novim delovima, prostor zapadno od crkve oslobođen je od nanosa zemlje i izvršeno je pošumljavanje.

Arheološka iskopavanja su započela 1962. godine, a godinu dana kasnije urađen je i usvojen glavni projekat za obnovu crkve, koja je trajala do 1975. godine. Crkvi su dograđeni svi delovi koji su nedostajali: svodovi, tambur, kupola, arkadni frizovi, prozori sa mermernim okvirima i ukrasima, krovni pokrivač, oltarska pregrada, dva svećnjaka i pločnik.

Crkva Svetog Nikole bila je polusrušena i nekorišćena sve do 1876. godine, kada je obnovljena da bi služila kao mirska crkva. Tom prilikom načinjen je ulaz na severnoj strani. U drugoj polovini 20. veka ova crkva je konzervirana i postavljene su kamene ploče na njenom krovu.

Godine 1982. počela je izgradnja konaka na starim temeljima, u kojem sada živi gradačko sestrinstvo.